PROJEKT „ODTWARZANIE BARTNICTWA – OCHRONA PRZYRODY I STAROPOLSKIEJ TRADYCJI"

W świadomości Polaków bartnictwo wciąż istnieje, mimo przerwania ciągłości pokoleniowej bartników. Przekonaliśmy się o tym w trakcie realizacji pilotażowego projektu odtwarzania bartnictwa w latach 2007-2008.

Założeniem projektu „Odtwarzanie bartnictwa – ochrona przyrody i staropolskiej tradycji" było wskrzeszenie zapomnianej tradycji i rzemiosła, popularyzacja podgatunku pszczół środkowoeuropejskich, zwiększenie bioróżnorodności lasów, ochrona starodrzewów oraz stworzenie atrakcji turystycznych na obszarach silnie zalesionych w postaci pokazowych barci i możliwości degustacji miodu bartnego.

Przy odtwarzaniu bartnictwa niezastąpieni okazali się bartnicy z Republiki Baszkirii położonej na południowym Uralu. Wprawdzie posiadamy w Polsce bogatą literaturę oraz zbiory etnograficzne na temat bartnictwa, a nawet istnieją do dziś stare barcie, ale w naszym przedsięwzięciu niezbędne były praktyczne doświadczenia – wiedza przekazywana zwykle z ojca na syna. W Baszkirii do dziś w ten sposób poznaje się tajniki bartniczego rzemiosła.

Bartnicy z Baszkirii wykonali w Puszczy Pilickiej i Puszczy Świętokrzyskiej kilkanaście barci. Do pomocy mieli polskich adeptów bartnictwa.

Fot. Artur Tabor

Dalsze szkolenie miało miejsce podczas wyjazdu ekipy z Polski na podbieranie miodu z barci uralskich. Okazało się wówczas, że baszkirskie bartnictwo tylko w niewielkim stopniu różni się od naszego, a podstawową różnicą jest sposób wchodzenia do barci. Jeden z Baszkirów, przeglądając w książkach charakterystyczne znaki ciosane na polskich drzewach bartnych, doszukiwał się nawet swoich rodzinnych związków z Polską.

Fot. Tomasz Dzierżanowski

W kolejnym roku zorganizowaliśmy wyjazd za wschodnią granicę w poszukiwaniu śladów bartnictwa. Na Ukrainie, Białorusi i Litwie spotkaliśmy prawdopodobnie ostatnich ludzi, którzy jeszcze potrafią wchodzić do barci w taki sposób jak przed wiekami. Ponadto na badanych przez nas terenach zachowały się w kilku domach dawne narzędzia bartnicze. Był to bardzo owocny wyjazd.

Fot. Artur Tabor

Na podstawie doświadczeń z wyjazdów i spotkań z miłośnikami bartnictwa oraz badania eksponatów muzealnych udało się odtworzyć narzędzia i polski sposób wchodzenia do barci za pomocą leziwa.

Na zakończenie projektu zostało zorganizowane uroczyste miodobranie w Puszczy Pilickiej i Świętokrzyskiej. Podbieranie miodu bartnego połączone było z „pasowaniem na bartnika" i symbolicznym przyjęciem uczniów do baszkirskiego rodu bartniczego.

Fot. Jacek Tabor

Nasze działania spotkały się z dużym zainteresowaniem przyrodników, pszczelarzy, leśników, dziennikarzy, nauczycieli i wielu osób innych profesji.

Projekt powstał z inicjatywy WWF, a wykonawcą było Mazowiecko-Świętokrzyskie Towarzystwo Ornitologiczne. Dziękujemy za ogromną pomoc organizacyjną i finansową administracji Spalskiego Parku Krajobrazowego, Lasom Państwowym, lokalnym samorządom oraz Programowi Małych Grantów UNDP GEF/SGP.

Fot. Monika Dzierżanowska